مشارکت در پیشنهادِ به تماشا بازی در یک تئاتر اشتراکی

به گزارش تئاتر آذربایجان غربی، شاید برای پیروان و طرف‌داران شیوه‌های اجرایی آقای برشت، «تئاتر شورایی» یک مدینه‌ی فاضله محسوب می‌گردد. رویکردی که طی مشارکت تماشاگران در مقامِ سابقِ «واکنش‌گرانِ منفعل و ایستا»، با «آشنایی‌زدایی» از کنش‌گری دراماتیک، خودش به محل کار، تفریح یا محله‌ی سکونت تماشاگران‌ مراجعه کرده و شگرد «فاصله‌گذاری» برشتی را، با «این‌همانی» یا وارونه‌سازی و نقض «فاصله‌گریزیِ» هنرمند و مخاطب، جایگزین و دچار تشکیک و انهدام می‌نماید. تئاتر شورایی در بازخوانی مجدد از معنای «فاصله‌گذاری» به جای تاکید بر «تذکار و یادآوری» به تماشاگر که امر نمایشی را در خلاف جهت استحاله‌گی و شعبده‌ی صرف، به سوی تفکر و تعقل خویشتن رهنمون سازند، می‌خواهد مرز و فاصله‌ی میان «بازیگربوده‌گی» (Actorness) و «تماشاگرشده‌گی» را برهم زند. در این‌جا ما شاهد دو رویکرد و کیفیت  اساسی برای ایفاگرانِ «نقش‌واره‌ها» خواهیم بود، یکی ممکن است  : «A Quick Change Actor» باشد بدان معنا که بازیگر برای نزدیک شدن به روحیات و خواسته‌های تماشاگر-بازیگرش، مدام از هیأتی به هیأت دیگر درمی‌آید و  دیگری شاید : To Play Up To Another Actor است در معنایِ «بدان‌گونه بازی‌کردن که بازیگرِ (تماشاگرِ) دیگر سر ذوق آید.»
این ذوق و قریحه با فریب حاصل از کاتارسیس ارسطویی که حاصل همذات‌پنداری با قهرمان و تزکیه‌ی نفسِ جاری در فرآیند تماشای یک تراژدی است، تفاوت بسیار و فاصله‌ای معنادار دارد. چرا که در این‌جا اصولن شوالیه یا گلادیاتور، با جایگاه فیزیکی تماشا فاصله‌ای ندارد و این نزدیکی با شکستن‌های مکرر دیوار چهارم، زمینه‌ی استبدادِ هیأت حاکمه‌ی نمایش را در مقام «هیأت اجرای مشارکتی» کمرنگ کرده و اختلاف بر مبنای طبقات اجتماعی را دگرگون می‌سازد. حتی از نگاه و منظر باختینی و Carnivalesque، تئاتر شورایی کارناوالی طرح‌ریزی شده و نه از روی آیین، برای جابه‌جایی هسته‌ی قدرت در گفتمان و چیره‌گی تاریخی هنر تئاتر است. چیزی شبیه «معرکه‌گیری» و نمایش «تخت-رو-حوضی» که ارتباط با تماشاگران مستقیم است و همه‌ی بازیگران می‌توانند نقش همدیگر را بازی کنند. با این تفاوت که این‌بار تماشاگران هم با فرصت‌های نسبتن برابر داخل بازی هستند و این «گرگم-به-هوا» دامنِ همه‌ی اشخاص حاضر در مکان نمایش را خواهد گرفت و برنده و بازنده هم خواهد داشت.  لیکن همگی در طول مشارکت در اجرا، اشتراکات و انطباقات زیادی باهم پیدا می‌کنند و تفکیک این‌دو از هم دشوار می‌نماید. دلیل این منطقِ شورایی و مشارکت و تعامل، در نگاه سوسیال-دموکرات به مقوله‌ی تئاتر و زدایش قراردادهای موسوم به سالن انتظار است. مکانی برای تهیه‌ی بلیط و انتظار برای ملاقات با قهرمانان و ضدقهرمانان و نشستن در صندلی‌های مجالس آپولونی-دیونیزوسی. تئاتر شورایی یک طرح‌واره برای واسازی و شالوده‌شکنی از قرارداد آشنای بازیگر-تماشاگر در صحنه‌ی نمایشی است که خود دچار «عدم قطعیت» در مکان‌یابیِ مرسوم برای تئاترهای بورژوازی است.

 

رضا رجایی
بیست و دوم دی ماه نود و شش